Manastir Šišatovac, s’ početka svog postojanja poznat pod nazivom Remetski manastir ili Remetica, nalazi se na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore u blizini istoimenog naselja i izvora potočića Remete. Manastir Šišatovac, od momenta svog postojanja bio je posvećen je Sv. Nikoli.
Manastir pripada Eparhiji sremskoj SPC i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
Tokom 16. i 17. veka na širem prostoru Fruške gore, zabeleženo je bilo 35 manastira. Od vremena nastanka ovi manastiri nebrojeno puta su rušeni, pljačkani i napuštani. Najozbiljnije su stradali tokom Drugog svetskog rata. Nekoliko manastira je čak teško oštećeno 1999. godine, tokom NATO bombardovanja.
Međutim, zahvaljujući veri i ljubavi prema pravoslavlju ovi manastiri žive i živeće za buduća pokolenja.
Prvi podaci vezani za manastir Šišatovac
Prvi pisani podaci, vezani za manastir Šišatovac, sadržani su u „Svitku zaveštalnom“ i kazuju kako su početkom 16. veka monasi manastira Žiča, predvođeni igumanom Teofanom (Teofilom), pobegli su od turskih zuluma u Srem.
Na mestu male i stare crkve koju su zatekli, posvećene svetom Nikoli, sagradili su 1520. godine novi hram, posvećen Rođenju Presvete Bogorodice.
Ipak, istoričar i sveštenik Ilarion Ruvarac smatrao da je izgradnja mogla biti negde između 1545. i 1550. godine. Tako manastir od druge polovine 16. veka nosi ime Šišatovac.
Detinjstvo je proveo u Starom Slankamenu i Starim Banovcima, gde je i završio osnovnu školu. Šest razreda gimnazije završava u Sremskim Karlovcima, dok sedmi i osmi razred završava u Beču 1852. godine.
U Beču nastavlja studije prava do 1856. godine, istovremeno se baveći istorijom. Po povratku u Srbiju, 1859. završava Karlovačku bogosloviju.
Godine 1543., za vreme igumana Teofila, mošti svetog Stevana Štiljanovića prenete su u Šišatovac iz Šikloša u Baranji. Svečevo telo je počivalo u orahovom kivotu ukrašenom sedefom do 1760. godine, kada je o trošku vršačkog episkopa, Vićentija Popovića, izrađen nov, bogato ukrašen metalni kivot, srebrom okovan i uvijen u crvenu kadifu.
Manastir tokom 17. i 18. veka ─ značajno duhovno i ekonomsko središte
Prema zapisima iz 1702. godine, od strane opata Bonina, manastir Šišatovac je opsluživalo 25 monaha ─ (kako on navodi „kaluđera“), pored iskušenika i manastirske posluge. Bio je to, po njegovim rečima, jedan od većih manastira u Sremu. Sa svojih 1138 jutara zemlje, možemo zaključiti da je bio i jedan od bogatijih manastira. Popisom crkvenih dobara 1753. godine, u manastiruŠišatovac zatečeno je 13 monaha, 12 prnjavoraca i 13 slugu koji su opsluživali i radili manastirsku zemlju i 5 đaka.
Prema rečima mitropolita Beogradskog i Sremskog Pajsija, manastire Šišatovac i Kuveždin, gradili su isti majstori Gašpar i Jovan, dok su i ktitori bili isti ─ Stevan Štiljanović i vojvoda i veliki župan Teodor.
Prvobitna crkva, izgrađena 1520. godine, nije opstala i ubrzo je srušena. Međutim, njen izgled je očuvan zahvaljujući crtežu u četvorojevanđelju pisanom 1560. godine, gde je prikazana bez zvonika. Godine 1634. primorski majstori Gašpar i Jovan, izgradili su novu crkvu od kamena, sa dvema kupolama i pokrovom od hrastove šindre.
Četvorospratni zvonik kvadratnog oblika pridodat je 1742. godine, zahvaljujući prilogu ktitora Vuka Isakoviča, glavnog junaka Seoba Miloša Crnjanskog. Grobljanska kapela podignuta je nešto kasnije, 1749. godine.
Otkup od Sinan-bega spasio manastir
Godine 1650. mitrovački Sinan-beg planirao je da do temelja sruši zapustele manastire Kuveždin i Petkovicu, koristeći njihov građevinski materijal za novu gradnju u Mitrovici. Kada je za to čuo Mitropolit Beogradski i Sremski Pajsije, poslao je poruku igumanu šišatovačkom Kirilu, predlažući da bratstvo otkupi manastire od Turčina kako bi ih spasilo od razaranja.
Dogovoreno je da se Sinan-begu svake godine plaća 100 groša. Nakon što su monasi pristali, mitropolit je uspešno posredovao i obezbedio od bega „pismo“ kao garanciju.
Episkop vršački Vićentije Popović dao je značajan doprinos ukrašavanju manastirskog hrama. Od 1718. godine bio je monah u ovom manastiru, a zatim 12 godina iguman i 24 godine arhimandrit (1785-1810. godine). Pored njega, koji je kasnije postao vršački episkop, među velikim dobrotvorima manastira izdvajaju se kapetan Trifun Isaković, oberkapetan Jovan i njegov brat obrster Josif Monasterlija, kao i kapetan Jeftan Vitković i potpukovnik Sekula.
Posebnu pažnju privlači veličina hrama, koja prelazi u monumentalnost, čime se izdvaja od drugih, znatno manjih fruškogorskih manastirskih crkava. U arhitekturi hrama dominira barok, dok su prozori (njih devet) izrađeni u gotičkom stilu, što predstavlja jedinstven primer takve gradnje na Fruškoj gori.
1750. godine kapelu posvećenu Svetom Petru i Pavlu u baroknom stilu izgradio je Trifun Isaković. Manastirski konaci okruživali su crkvu sa tri strane, dok je severnu, četvrtu stranu, zatvarao hram. Konačni izgled konaci su dobili krajem 18. i početkom 19. veka. 1849. godine nakon požara temeljno su obnovljeni.
Začeci kulture potekli iz manastira Šišatovac
Šišatovačka biblioteka, nekada je bila poznata po štampanim knjigama i starim sačuvanim rukopisima. Poznato je da je biblioteka čuvala pisma koja je godinama iz Njujorka, Nikola Tesla slao arhimandritu i igumanu manastira Šišatovac, Petroniju Trbojeviću (doktoru prava i bogoslovije).
Nikola Tesla je bio ujak Petroniju Trojeviću.
Riznica manastira je čuvala vredne artefakte, uključujući Petohljebnicu iz 1659, bakrorez sa likom svetog Stefana Štiljanovića izrađen u Beču 1763. godine (sponzorstvo pukovnika Vuka Isakovića), kao i ručni krst iz 1598.
Manastir Šišatovac kroz 19. vek
U period od 1812. do 1824., manastir je vodio arhimandrit Lukijan Mušicki (pisac Glasa harfe šišatovačke), koji je ovaj manastir pretvorio u stecište srpske intelektualne elite. Manastir su posećivali brojni kulturni velikani toga doba, poput Filipa Višnjića i Vuka Karadžića, koji je u ovom manastiru zapisao mnoge narodne pesme.
Po predlogu Lukijana Mušickog, Hristifor Žefarović, umetnik toga doba, prikazao je manastir na graviri iz 1753. godine, dok je u manastirskoj trpezariji, 1821. Arsa Teodorović naslikao scenu iz „Žitija Štiljanovićeva“.
Manastir Šišatovac i danas nam svedoči vezu sa Nikolom Teslom. Arhimadrit i iguman manastira Šišatovac, kojije službovao u periodu od 1876. do 1933. bio je Petronije Trbojević, sin Tesline sestre Angeline. Filadelfijska Teslina naučna fondacija predložila je zbog toga izgradnju replike Tesline rodne kuće, crkve iz Smiljana i Teslinog tornja u okviru manastirskog kompleksa.
Stradanje monaha manastira Šišatovca od ustaša
U avgustu 1941. godine, hrvatske vlasti hapse monahe manastira Šišatovac — igumana Rafaila Momčilovića, Teofila Ćurčina, Germana Jajića i Dimitrija Božjakovića — i prebacuju ih u logor stacioniran kod Slavonske Požege. U Pleternici, na železničkoj stanici, ustaše su ih brutalno mučile, uz neprekidno batinanje prisiljavajući ih da pevaju pesme koje nisu znali.
Iguman Rafailo i njegovi saputnici, po dolasku u logor, podvrgnuti su dodatnom mučenju. Bivaju prebijani, ponižavani i čupana im je brada. Rafailo Momčilović je podlegao povredama u septembru 1941. godine, da bi 1999. godine bio kanonizovan je kao svetac.
Tokom Drugog svetskog rata, manastir Šišatovac je bio pod kontrolom nemačkih trupa, ustaša i domobrana, dok je nadzor sprovodio nemački komesar. Teolog Radoslav Grujić i kustos Miodrag Grbić, uz pomoć nemačkog majora Johana Albrehta fon Rajsvica, aprila 1942. godine, uspevaju da prenesu u Beograd mošti despota Stefana Štiljanovića.
Tom prilikom otkriveno je da su dragocenosti iz manastira, uključujući kivot i druge vredne predmete, opljačkane i odnete u Zagreb.
Tokom rata, crkva je delimično uništena, zvona su odnesena, a manastirski konaci i biblioteka su spaljeni. Nakon rata, Komisija za utvrđivanje štete dokumentovala je razaranja crkve i konaka, dok su predmeti iz crkve nestali. Jedino što je ostalo očuvano bila je kapela svetih apostola Petra i Pavla, zajedno sa starim ikonama.
Manastir Šišatovac danas
Današnji manastirski kompleks obuhvata obnovljenu crkvu, novije izgrađen konak smešten jugoistočno od crkve, kao i kamenu kapelu posvećenu svetim apostolima Petru i Pavlu. Sama crkva je posvećena Rođenju Presvete Bogorodice. Nedavno je obnovljena i monumentalna manastirska kapija, dok je izgradnja istočnog konaka uspešno završena.
Manastir, posvećen Maloj Gospojini, na početku 21. veka funkcioniše kao muški manastir i aktivan je.
