Arheološka nalazišta u Sremu ─ Znaju li Sremci koje bogatstvo čuvaju

Značaj arheoloških istraživanja oduvek je ležao u njegovoj sposobnosti da nas poveže sa prošlošću. Na tom putu, mi lakše možemo da produbimo naše razumevanje ljudske evolucije.

Proučavajući pronađene ostatke nekih davnih civilizacija, kao i samih arheoloških nalazišta ─ arheolozi su u stanju da nam dočaraju slagalicu prošlih života i dostignuća naših predaka.

Stoga, Srbi kao narod, a naročito Sremci, itekako se mogu ponositi svojim arheološkim nalazištima, otkrivanim i dokumentovanim tokom niza godina.

Sirmium grad rimskih imperatora

Područje današnjeg Srema izuzetno je bogato arheološkim nasleđem iz svih epoha. U prilog tome svakako moramo da naglasimo činjenicu da je na teritoriji tadašnjeg Sirmiuma, a današnje Sremske Mitrovice rođeno čak 9 rimskih careva, od ukupno 17 koliko ih je rođeno na teritoriji Srbije. To su:

1. Trajan Decije (Trajan Decius)
2. Hostilijan (Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus Augustus)
3. Klaudije II Gotski (Claudius II Gothicus)
4. Kvintil (Marko Aurelije Klaudije Kvintil Avgust)
5. Aurelijan (Aurelian)
6. Prob (Probus)
7. Maksimilijan Herkulije (Maximianus Herculius)
8. Konstancije II (Constantius II)
9. Gracijan (Flavius Gratianus)

Sa dolaskom Rimljana na teritoriju našeg Srema, krajem 1. veka pre nove ere i početkom 1. veka nove ere u vreme vladavine Oktavijana Avgusta, započeta su osvajanja panonskih plemena Kornakati, Breuci, Skordisci, Kolapijani, Oserijati i Amantini. Sva ova plemena zapravo su su se rasprostirala i pokrivala teritoriju tadašnje istočne i zapadne Panonije, a današnje Dalmacije i Vojvodine.

Sada, sa ove vremenske distance, mi možemo da vidimo, da se od tog momenta započinje sa pisanjem naše bogate istorije i što je možda još i bitnije, stvaranje vrednog kulturnog nasleđa na teritoriji nekadašnjeg Sirmiuma.

Arheološka nalazišta su ta koja svedoče prošlost

Smešten u srcu Balkana, Sremski region ima bogatu i raznoliku istoriiju koja se proteže vekovima unazad. Njegove plodne ravnice, bile su svedoci uspona civilizacije ostavljajući iza sebe zbirku arheoloških nalazišta koja nude uvid u istoriju regiona.

Prema podacima centralnog registra Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture trenutno je u Srbiji upisano 200 arheoloških nalazišta, od čega je 16 nalazišta na teritoriji Sremske Mitrovice i područja oko nje, proglašeno kao kulturno dobro od velikog ili izuzetnog značaja, a to su:

1. Arheološki lokalitet „Gradina“ na Bosutu, Vašica
2. Arheološki lokalitet „Kudoš“, Šašinci
3. Arheološki lokalitet „Ostaci manastira Svetog Grgura“, Grgurevci
4. Arheološki lokalitet „Beletinci“, Obrež
5. Arheološko nalazište „Mihaljevačka šuma“, Čortanovci
6. Arheološko nalazište „Brestove međe“, Vojka i Ugrinovci
7. Velika humka – tumul, Kraljevci
8. Gomolava, Hrtkovci
9. Istočna rimska nekropola Sirmijuma, Sremska Mitrovica
10. Arheološko nalazište „Kalača“, Beška
11. Lokalitet Solnok ─ Grad u Dobrincima, Dobrinci
12. Nekropola „Beljnjača“, Šid
13. Rimski grad Basijana, Donji Petrovci
14. Sirmijum, Sremska Mitrovica
15. Humka kod „Vrcalove vodenice“, Ruma
16. Humka – tumul, Maradik.

Međutim, pored gore pomenutih lokacija, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitovica navodi da je do sada istraženo preko 80 lokaliteta antičkog Sirmijuma. Da je kojim slučajem u našoj bližoj istoriji, postojalo makar malo više sluha za izdvajanjem većih finansijskih sredstava u oblast kuture, ovaj broj bi bio daleko premašen!

Srem ─ arheološko podzemno blago u kojoj zemlja krije priče ranih civilizacija

Tragovi prvih neolitskih naselja nalazimo na obalama Dunava, Bosuta i Save. Ovo i ne čudi, obzirom da je opštepoznato da su ranije civilizacije, u najvećoj meri, svoj život skoncentrisale i razvijale u okolinama reka i rečnih slivova.

Arheološki lokalitet „Gradina“ na Bosutu, Vašica

Arheološki tragovi iz ovog perioda pronađeni su na levoj obali Bosuta, u ataru sela Vašice kod Šida, na čuvenom arheološkom nalazištu „Gradina“. Tragovi potiču iz ranog bronzanog doba, poznog bronzanog doba i gvozdenog doba. Danas ta zbirka broji već oko 6500 predmeta.

Prvi put se pominje jos u 19. veku, a prva zaštitna istraživanja sprovode se 1964. i 1965. godine u organizaciji Muzeja Srema iz Sremske Mitrovice. Sa daljim istraživanjima, nastavilo se tek desetak godina kasnije, odnosno u periodu od 1975. do 1988. godine, na čijem čelu je stajao Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica. Nestabilna situacija u državi i dešavanja koja su usledila tih devedesetih godina, uslovila su dugi prekid u daljim istraživanjima.

Tek nakon duge pauze od 25 godina, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica 2013. godine nastavlja sa zaštitnim istraživanjima na pomenutom lokalitetu.

Arheološki lokalitet „Kudoš“, Šašinci

Ostaci građevinskih objekata na potesu Kudoš, nalaze se severno od rimskog magistralnog puta Sirmium ─ Singidunum (udaljen na oko 1.5 km).

Na lokalitetu „Kudoš“, koje pripada katastarskoj opštini Šašinci, 1986. godine Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, a na predlog Dr Olge Brukner, arheologa Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Novi Sad, utvrđeno je postojanje rimskog imanja latifundijum, iz III i IV veka.

 

Gomolava, Hrtkovci

Još jedno, ne manje značajno višeslojno nalazište „Gomolava“, nalazi se nedaleko od Rume u selu Hrtkovci, preciznije na levoj obali Save. Na pomenutom lokalitetu pronađeni su tragovi iz raznih perioda ─ od kasnovinčanskog, do srednjevekovnog naselja.

U podnožju ovog lokaliteta, nalazi se velika rimska nekropola. Prva iskopavanja su vršena još davne 1904. godine, a 1953. se otpočinje sa sistematskim istraživanjima, koja uz kratke prekide traju do današnjih dana.

Arheološki lokalitet „Ostaci manastira Svetog Grgura“, Grgurevci

Grgurevci, selo nadaleko poznato po svom istorijskom značaju, nalazi se svega 17km od Sremske Mitrovice. Prva arheološka istraživanja su otpočeta davne 1978. godine, odnosno tek 29 godina nakon što je prvi put građevina otkrivena.

Manastir Sv. Grgura (Claustrum sancti Gregorii), u istorijskim spisima se prvi put pojavljuje 1247. godine, no poreklo mu ipak datira raniji period.

Sam objekat je od kamena, pravougaonog oblika, podzemno postavljen, sa poluobličastim svodom. Na njemu su pronađeni nečitki natpisi, sa pretpostavkom da su grčko/vizantijski, jer pojedina slova pripadaju grčkoj azbuci.

Arheološki lokalitet „Beletinci“, Obrež

Smatra se da je ovo nepokretno kulturno dobro nastalo u doba neolita, (odnosno vinčansko-pločnička faza). Nalazi se severno od reke Save, na obodu Specijalnog rezervata prirode „Obedska bara“.

Interesantno je da lokalitet uopšte ranije nije bio poznat nauci. Otkriven je sasvim slučajno, prilikom dubokog sezonskog zaoravanja. Lokalitet je stavljen pod zaštitu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture 1960. godine.

Pored svog istorijskog značaja, svi ovi lokaliteti služe kao podsetnik na važnost očuvanja našeg kulturnog nasleđa za buduće generacije.

Pažljivim iskopavanjem, konzervacijom i tumačenjem možemo obezbediti da se priče o prošlosti Srema i dalje pričaju vekovima koji dolaze, nadahnjujući i prosvetljujući sve koji se za njih zainteresuju.

Čuvanje prošlosti za budućnost

Kao čuvari sremskog arheološkog nasleđa, dužni smo da se pobrinemo da ovo neprocenjivo blago bude sačuvano i zaštićeno za buduće generacije. Pažljivim naporima na očuvanju, obrazovnim programima i odgovornim turističkim praksama, možemo da obezbedimo da se priče o prošlosti Srema i dalje pričaju i cene.

Čuvajući naše kulturno nasleđe, ne samo da poštujemo dostignuća onih koji su živeli pre nas, već i obogaćujemo živote budućih generacija, inspirišući ih da dalje istražuju, otkrivaju i uče iz lekcija iz prošlosti.

Na taj način obezbeđujemo da nasleđe sremskih arheoloških nalazišta ostane živo, služeći kao svetionik znanja i razumevanja u svetu koji se stalno menja.